„Sztuka, jak wszelkie wtajemniczenie, prowadzi do rejonów świadomości, które normalnie pozostają zakryte” – cytował polskiego malarza, filozofa i teologa prawosławnego Jerzego Nowosielskiego ks. dr Paweł Maciąg. Historyk sztuki gościł 11 maja w bydgoskim seminarium duchownym na zaproszenie bp. Jana Tyrawy, próbując odpowiedzieć na pytanie „Czy można mówić o transcendencji w sztuce?”
Ksiądz dr Paweł Maciąg w swoim wykładzie skoncentrował się na kwestii możliwości zaistnienia autentycznego kontaktu między człowiekiem a sferą transcendentną, w którym medium byłaby sztuka.
Prelegent przedstawił m.in. stanowisko niemieckiego filozofa, humanisty, historyka filozofii, filologa Hansa Gadamera na temat symboliczności sztuki, a następnie wskazał, że w kulturze europejskiej symbol stał się sposobem dostępu do Boga i całej rzeczywistości niemożliwej do wyrażenia słowami. – Ma to prowadzić naszą myśl drogą podobieństw do zrozumienia jakiejś rzeczy czy – szerzej – rzeczywistości bardzo różniącej się od tej, którą możemy rozpoznać zmysłami – dodał.
Gość seminarium opowiedział o transcendencji dzieła, odwołując się ponownie do Hansa Gadamera, który stwierdza, że przez doświadczanie symboliczności dzieła to, co jest w nim ukazane jako jednostkowe, szczególne, jawi się nam niczym ułamek bytu, a to, co z nim koresponduje, uzupełnia poszukiwaną całość – transcendencję. – Symboliczność dzieła stwarza także okazję do odkrycia poszukiwanej przez człowieka cząstki, tego drugiego odłamka pasującego do naszego fragmentu życia. W tym przypadku sztuka ukazuje już nie świat, ale drugiego człowieka jako symbol. Dlatego zrozumiała jest teza francuskiego krytyka, teoretyka sztuki i kuratora – Nicola Burio, że sztuka jest stanem spotkania – dodał.
Ksiądz dr Paweł Maciąg nawiązał do ikony jako specyficznego rodzaju dzieła artystycznego, uznawanej jako „okno na transcendencję”, cytując wypowiedzi duchownego i teologa prawosławnego Pawła Florenskiego oraz rosyjskiego malarza, grafika i teoretyka sztuki Wasyla Kandynsky’ego. – Paweł Florenski powie: „Istnieje jednakże nie tylko świat widzialny, choćby dany tylko uduchowionemu wzrokowi, lecz również świat niewidzialny – Boskie miłosierdzie, które niczym roztopiony metal spływa w swej Boskiej realności. Świat ten jest niedostępny dla zmysłów”.
Ks. Paweł Maciąg jest doktorem nauk humanistycznych, historykiem sztuki, adiunktem w Zakładzie Teorii i Historii Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Jest malarzem, poetą, rekolekcjonistą. Studiował na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie, Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jest członkiem Związku Literatów Polskich, Koła Literatów Polskich im. Zbigniewa Herberta oraz Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
Tekst: MJ/KAI
Zdjęcia: kl. Grzegorz Białek
