11.05.2023
„Duchowość w medycynie – opieka duchowa jako niezbędny element rekonwalescencji” – to temat konferencji naukowej, jaka została zorganizowana w diecezjalnym Centrum Edukacyjno-Formacyjnym w Bydgoszczy.
Według prof. Arkadiusza Jawienia, który poprowadził spotkanie, opieka duchowa powinna stanowić niezbędny element procesu leczniczego oraz rekonwalescencyjnego każdego chorego. – W Polsce zagadnienia te, w przeciwieństwie do innych krajów, zwłaszcza Stanów Zjednoczonych, są nadal postrzegane, zarówno przez chorych, ich rodziny oraz personel medyczny jako coś krępującego, wstydliwego i nie do końca jednoznacznie określonego – zauważył profesor.
A przecież – jak dodał chirurg naczyniowy – poza licznymi poważnymi doniesieniami naukowymi, „potwierdzającymi zbawienny wpływ naszego stanu duchowości w procesie leczniczym”, istnieje jeszcze praktyczna możliwość, że to właśnie w obliczu choroby „nie tylko stan ten odbudujemy, ale i zdamy sobie sprawę z tego” jak ważną on rolę stanowi w naszym życiu. – W procesie tym muszą brać udział nie tylko odpowiednio przygotowani i wykształceni kapelani, ale i personel medyczny, w tym zarówno lekarze jak i pielęgniarki – powiedział kierownik Katedry Chirurgii Naczyniowej i Angiologii Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy.
Konferencja była poświęcona współpracy kapelana i lekarza w opiece duchowej nad chorym, którego oczekiwania, jako człowieka zestresowanego, obawiającego się o swoje życie i cierpiącego, powinny być we właściwy sposób zabezpieczone i pozwolić na powrót do pełnego dobrostanu. – Działania te można w piękny sposób wyrazić słowami świętego doktora medycyny Józefa Moscatiego: „Jeśli będę leczył tylko choroby, poniosę porażkę, bo będę myślał o tym czego nauka nie może uczynić i będę czuł się bezradny”. Na pomoc temu, by nie czuć się bezradnym przychodzi właśnie duchowość – dodał prof. Arkadiusz Jawień.
„Stres i radzenie sobie z nim w kontekście posługi kapelana” – to temat podjęty przez ks. dr. Szymona Gołotę. Adiunkt Katedry Neuropsychologii Klinicznej Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy zauważył, że stres jest wynikiem zachwiania równowagi pomiędzy możliwościami człowieka a wymaganiami zewnętrznymi (na przykład jakimiś nagłym zdarzeniem) lub wewnętrznymi (na przykład standardami, które sobie narzucamy). – Kiedy zachodzi równowaga pomiędzy możliwościami a wymaganiami nie doświadczamy stresu. Pojawia się on wtedy, gdy oceniamy, że wymagania przewyższają nasze możliwości. Radząc sobie ze stresem, próbujemy przywrócić ten stan równowagi – mówił.
Według ks. dr. Szymona Gołoty bardzo ciekawe jest to, że kapelani szpitalni, posługując w warunkach silnie obciążających psychikę, mają stosunkowo niskie poziomy stresu. – Większość badań pokazuje, że lepiej radzą sobie oni ze stresem, zdecydowanie rzadziej wpadając w zespół wypalenia zawodowego, czy inne problemy psychiczne. Dysponujemy wynikami badań świadczącymi o tym, że skutecznie wspierają nie tylko pacjentów i ich rodziny, ale i personel medyczny w sytuacjach stresujących – powiedział. – Skąd u nich takie możliwości radzenia sobie? – pytał ks. dr Szymon Gołota. – Dokładnie psychologia nie rozpoznała jeszcze tego fenomenu, ale na podstawie danych z badań możemy wnioskować, że stosują oni specyficzne strategie radzenia sobie oparte na duchowości, religijności – dodał.
„Oczekiwania wobec kapelanów szpitalnych we współczesnej medycynie” i „Praktyka współpracy lekarza i kapelana” – to dwa tematy, jakie zaprezentowała dr med. dr med. Beata Brożek z Katedry Opieki Paliatywnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy. Pierwszy z nich przygotowała kierownik wspomnianej katedry i prezes Polskiego Towarzystwa Opieki Duchowej w Medycynie, która nie mogła uczestniczyć osobiście w wydarzeniu.
Doktor med. Beata Brożek podkreśliła, że współczesna medycyna zaczęła dostrzegać znaczenie całościowego podejścia do opieki nad chorym, w którym niezbędną składową jest świadczenie opieki duchowej. Dodała, że Polskie Towarzystwo Opieki Duchowej w Medycynie definiuje duchowość w medycynie jako „wymiar ludzkiego życia stanowiący odniesienie do transcendencji i innych wartości egzystencjalnie ważnych”. Towarzystwo wzorując się na European Association for Palliative Care, wskazuje na trzy sfery duchowości. Są nimi: religijność człowieka, zwłaszcza jego relacje z Bogiem, a także zwyczaje i praktyki oraz życie wspólnotowe; poszukiwania egzystencjalne odnoszące się szczególnie do sensu życia, cierpienia i śmierci oraz do odpowiedzi na pytanie o własną godność i o to, kim się jest jako osoba, do sfery wolności i odpowiedzialności, nadziei i rozpaczy, pojednania i przebaczenia, miłości i radości; wartości, którymi żyje człowiek, zwłaszcza jego relacje z samym sobą i z innymi ludźmi, stosunek do pracy, natury, sztuki i kultury, jego wybory w sferze moralności i etyki oraz „samo życie”.
Jak dodała dr med. Beata Brożek, dobre praktyki opieki duchowej w medycynie są świadczone w ramach podstawowej i specjalistycznej opieki duchowej. – Tę pierwszą powinni realizować profesjonaliści medyczni, zbierając wywiad dotyczący sfery duchowej już w momencie przyjmowania chorego do opieki (w celu zrozumienia fundamentów duchowości i systemu wartości chorego, w tym zasobów, do których chory odwołuje się w okresach kryzysu) oraz przeprowadzając skrining potrzeb duchowych, jako część każdej oceny klinicznej. Po to, by rozpoznać cierpienie duchowe i potrzebę pilnego kierowania do profesjonalnego kapelana – powiedziała.
Prelegentka przypomniała, że specjalistyczną opiekę duchową świadczą odpowiednio przeszkoleni kapelani. – Polskie Towarzystwo Opieki Duchowej w Medycynie przygotowało propozycję ich kształcenia, która pozwoliłaby na zatrudnianie kapelanów szpitalnych nie tylko w oparciu na posiadanej przez nich misji swojego Kościoła, ale także na certyfikacji poświadczającej nabycie przez nich wiedzy i umiejętności w zakresie świadczenia specjalistycznej opieki duchowej. Pozwoli to na wzmocnienie rozpoznawania kapelanów jako pełnoprawnych członków zespołu terapeutycznego i współpracy personelu medycznego z kapelanem. Zwłaszcza po rozeznaniu istnienia potrzeb duchowych chorego lub cierpienia duchowego – powiedziała dr med. Beata Brożek.
Na temat „teologicznych uwarunkowań opieki duchowej nad chorymi” mówił ks. dr Marcin Puziak, który przed podjęciem pracy w bydgoskim seminarium duchownym, przez rok pełnił posługę kapelana w bydgoskim Centrum Onkologii, gdzie działał już wówczas pierwszy w Polsce Zespół Wsparcia Duchowego. Kapłan jest również członkiem Polskiego Towarzystwa Opieki Duchowej w Medycynie.
Tekst i zdjęcia: Marcin Jarzembowski
