16.11.2025
Wymiana pokrycia dachu wieży, jak i całej świątyni, naprawa drewnianej konstrukcji wraz jej zabezpieczeniem przed szkodliwym wpływem warunków atmosferycznych, szkodników, renowacja murowanego detalu architektonicznego, powierzchni fasad i struktury murów, wymiana spoin – to wszystko wykonano w zabytkowym kościele „Klarysek” w Bydgoszczy.
Za pozytywny rezultat prac dziękowano podczas Mszy Świętej. Modlitwie, z udziałem osób i firm zaangażowanych w największe w ostatnich latach działania, przewodniczył 13 listopada bp Krzysztof Włodarczyk. – Chcemy przede wszystkim podziękować Panu Bogu, jak i ludziom, którzy przyczynili się do remontu tego kościoła – mówił br. Jacek Dybała OFMCap, przełożony wspólnoty kapucynów, którzy na co dzień pełnią opiekę duszpasterską nad miejscem. – Pan Bóg posługuje się konkretnymi osobami w stawianiu domu dla siebie. On chce, byśmy się spotykali w miejscu, które do Niego należy – mówił biskup, dziękując ks. infułatowi Stanisławowi Kotowskiemu za koordynację działań.
Gotycki kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny od wielu lat ulegał zniszczeniom. Mimo wcześniejszych remontów, spadające dachówki, braki w pokryciu blaszanym wieży, uszkodzone ceglane detale, wymusiły rozpoczęcie prac remontowych. Ze względu na znaczne koszty, niezbędne stało się poszukiwanie środków zewnętrznych. Wykonanie projektów oraz programu sfinansowane zostało dzięki staraniom Kościoła. Natomiast środki na działania budowlane oraz konserwatorskie przeznaczyło Miasto Bydgoszcz – z Rządowego Programu Odbudowy Zabytków.
Projekt wykonała Małgorzata Świstowska z Pracowni Projektowej Małgorzata i Krzysztof Świstowscy. Obowiązków inspektora nadzoru podjął się Jarosław Bobkowski, nadzór konserwatorski z ramienia Parafii Katedralnej, do której należy świątynia, powierzono Grzegorzowi Chojnackiemu. Kierownikiem prac budowlanych został Dariusz Sobek, prac konserwatorskich Barbara Mrożkiewicz. Wykonawstwo powierzono Konsorcjum NOWOCHEM-WIMED.
Z opracowania Grzegorza Chojnackiego, jaką zaprezentował ks. infułat Stanisław Kotowski, wynika, że w miejscu, gdzie wzniesiono kościół „Klarysek”, pierwotnie znajdowała się, zbudowana z drewna dębowego, świątynia szpitalna Świętego Ducha, ufundowana przez mieszczan bydgoskich w 1448 r. W 1522 r. zdecydowano o budowie w jej miejscu kościoła murowanego, ale prace rozpoczęto dopiero w 1582 r. Dopiero po ustanowieniu w 1615 r. klasztoru klarysek, darowiźnie nieruchomości na Przedmieściu Gdańskim w 1616 r. przez Radę Miejską Bydgoszczy, rozpoczęto budowę nawy i od tej chwili dawny kościół stanowi prezbiterium kościoła „Klarysek”.
Przez lata świątynię rozbudowywano, dokonując adaptacji dla potrzeb sióstr, a 21 września 1645 r. odbyła się uroczystość konsekracji, którą przeprowadził sufragan włocławski Piotr Mieszkowski w asyście opata cystersów koronowskich. Dodano wtedy patronów: św. Wojciecha, św. Klarę, św. Barbarę, a w ołtarzu zapieczętowano relikwie św. Wojciecha, św. Barbary oraz Rufiny i Perpetui – męczenniczek. W 1646 r. bryłę kościoła wzbogaciła istniejąca do dzisiaj kaplica kapłańska, ufundowana przez burmistrza Bydgoszczy Wojciecha Łochowskiego.
Strategiczne położenie klasztoru oraz kościoła, przy drodze prowadzącej od północy w kierunku Klasztoru Karmelitów i dalej przez most do miasta, spowodowało, że w latach 40. XVII wieku, w południowo-zachodnim narożu nawy dostawiono kilkukondygnacyjną wieżę, zwieńczoną barokowym hełmem. Posiadała ona w dolnej kondygnacji otwory strzelnicze dostosowane do używanej w tamtym okresie broni palnej.
W 1835 r. nastąpiła kasata klasztoru i kościoła oraz przesiedlenie sióstr klarysek do Gniezna. Budynki klasztorne przekazano miastu, zaś los kościoła pozostawiono w gestii decyzji nadprezydenta Wielkiego Księstwa Poznańskiego Eduarda Flottwella. I tak w świątyni początkowo znajdował się w magazyn, następnie Zakład Oczyszczania Ulic i Latryn, a od 1875 do 1911 remiza strażacka.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1920 r., kościół przeznaczono z powrotem na cele sakralne. W latach 1920-1922 przeprowadzono kompleksowe prace, usunięto naleciałości pruskie, wyburzono przybudówki, zrekonstruowano szkarpę w północno-zachodnim narożniku korpusu nawowego oraz przekształcono pochodzącą z końca XIX w. klatkę schodową, w niewielką kruchtę. Przeprowadzono także restaurację renesansowej attyki zakrystii kapłańskiej.
W 1922 r. w fasadzie zamontowano nowy portal według projektu Stefana Cybichowskiego, dzieło kamieniarza Jakuba Joba. Po remoncie wnętrz kościół zyskał nowe wyposażenie. Na początku drugiej wojny światowej przez krótki czas świątynia była udostępniona wiernym, a następnie w marcu 1941 r. zamknięta przez hitlerowskiego okupanta. Kompleksowe prace konserwatorskie podjęto dopiero w 1950 r. Przesądziły one o dzisiejszym wyglądzie kościoła.
W 1952 r., podczas wymiany tynków wewnętrznych, w prezbiterium natrafiono na cztery zacheuszki, relikty, prawdopodobnie z czasów konsekracji murowanego kościoła Świętego Ducha. W latach 1953-1954 pod nadzorem prof. Torwirta z UMK w Toruniu, zakonserwowano polichromowany strop nawy, a następnie wykonano schody w wieży prowadzące na emporę chóru. W 1955 r. na ścianie tęczowej odsłonięto XVII-wieczne freski, które zakonserwowano i częściowo uczytelniono. Odkryto też zamurowane oculusy w ścianie północnej i południowej nawy, które odtworzono dwa lata później.
W 1957 r. wykonano w prezbiterium witraże, według projektu Zdzisława Kuligowskiego oraz szereg innych prac. Remonty i zabiegi restauratorskie w roku 1958 zakończyły powojenny proces kompleksowej renowacji kościoła „Klarysek”. W połowie lat 60. XX w. zastąpiono stare pokrycie hełmu wieży blachą ocynkowaną.
W 1971 r., w związku z koniecznością modernizacji ulic w Śródmieściu Bydgoszczy, dyskutowana była sprawa ewentualnego przesunięcia kościoła na miejsce zburzonego budynku klasztornego. Znaleziono jednak inne rozwiązanie, dzięki któremu zachowano oba zabytki. W latach 1987-1989 prowadzono prace konserwatorskie polichromii stropu i malowideł ściennych, a na początku lat 90. XX w. oczyszczono i wylicowano elewację. W 1991 r. rozpoczęto prace konserwatorskie przy ołtarzu głównym oraz pokryto nowymi tynkami ściany prezbiterium i sklepienie, usuwając nieudolne stiuki naniesione w latach 20. XX w. Wprowadzono odkrytą, pierwotną kolorystykę.
Od 13 listopada 1993 r. pracę duszpasterską w kościele podjął Zakon Braci Mniejszych Kapucynów z prowincji warszawskiej. Zapoczątkowano całodzienną adorację Najświętszego Sakramentu i spowiedź świętą. Przy świątynia rozpoczęły swoją działalność: Duszpasterstwo Akademickie „Viator” oraz Stowarzyszenie Alwernia, pomagające osobom uzależnionym od alkoholu i innych nałogów.
Biuro Prasowe Diecezji Bydgoskiej
Marcin Jarzembowski
Zdjęcia: Wiesław Kajdasz
